پایان نامه مدل¬سازی اکوژئومورفولوژی رفتار بیابان مطالعه موردی کویر حاج علی قلی

پایاننامه ی دکتری رشتهی جغرافیای طبیعی گرایش ژئومورفولوژی

مدلسازی اکوژئومورفولوژی رفتار بیابان

(مطالعه موردی: کویر حاج علی قلی)

استادان راهنما:

دکتر مسعود معیری

دکتر عباسعلی ولی

استاد مشاور:

دکتر ابوافضل رنجبر

دی ماه 1392

چکیده:

بیابان زایی تغییر در خصوصیات خاک، پوشش گیاهی و اقلیم یک منطقه است، که منجر به اتلاف فعالیتهای پایدار اکوسیستم که برای تداوم حیات آن اساسی هستند، میشود. این پدیده بر مناطق خشک سراسر جهان اثرات سوء گذاشته و یکی از علل عمده فشار بر جوامع بشری است. از این رو پژوهش حاضر سعی دارد تا با استفاده از تکنیک های دورسنجی، سیستم اطلاعات جغرافیایی و روشهای آماری، رخداد بیابان زایی حوضه کویر حاج علی قلی را نخست در بازه زمانی بیست ساله (1987 – 2006) مورد پایش قرار داده و سپس رخداد آتی آن را براساس پارامترهای اکوژئومورفولوژیکی مدلسازی و پهنهبندی نماید. از مهمترین پارامترهای مورد استفاده عبارتند از: پارامترهای ژئومورفولوژیکی (جنس مواد، واحدهای ژئومورفیک، کلاسهای فرسایشی، شیب، جهت شیب و طبقات ارتفاعی)، پارامترهای اکولوژیکی (اکولوژی انسانی: نظیر تراکم جمعیت، تراکم مراکز انسانی و کاربری اراضی؛ اکولوژی گیاهی: نظیر تراکم پوشش گیاهی و تیپ گیاهی) و پارامترهای اقلیمی (دما، بارش، تبخیروتعرق پتانسیل، رطوبت نسبی، ساعات آفتابی، وضعیت اقلیمی، خشکسالی و حداکثر سرعت باد غالب). جهت مدلسازی از روش آنالیز رگرسیون و مدلهای گام به گام و یکجا بهرهگیری شد. نتایج حاصل از پایش بیابان زایی منطقه مطالعاتی حاکی از این مطلب است که تغییرات گستردهای در ویژگیهای اکوژئومورفولوژی منطقه رخ داده است، به طوریکه 099/748 کیلومترمربع از مساحت منطقه تحت تاثیر تغییر کاربری و کاهش توان اکولوژیک و بیولوژیک روبرو است. نتایج مدل سازی شامل مدلهای ژئومورفولوژی، اقلیمی، اکولوژی، مدل تلفیقی بیابان زایی، و مدل یکجا، و نقشه پهنهبندی منطقه براساس مدلهای مذکور از پهنه بیابان زایی خیلی شدید تا پهنه فاقد بیابان زایی است. در مدل تلفیقی اکوژئومورفولوژی، پهنه بیابان زایی خیلی شدید 46/50 درصد و وسعتی معادل 91/578 کیلومترمربع از تخریب اراضی فعلی را به خود اختصاص داده است و امکان افزایش مساحت تا 66/2712 کیلومترمربع را دارد. پهنه بیابان زایی شدید نیز که 32/100 کیلومترمربع (91/41) از وسعت تخریب اراضی فعلی را دربرگرفته، میتواند با توجه به نقشه پیشبینی شده تا 94/2204 کیلومترمربع توسعه یابد. گسترش فضایی این نواحی بیشتر منطبق بر محدودههای اطراف پلایای حاج علی قلی، مخروطه افکنههای کالشور و چشمه علی، و مناطق شمال و شمالغربی کویر میباشد. نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشههای پهنهبندی نیز روند نزولی شاخص ارزیابی دقت را از پهنه خیلی شدید به پهنه فاقد بیایانزایی نشان داده و بیانگر دقت لازم مدلهای مزبور در پیش بینی رخداد بیابان زایی منطقه میباشد. در مجموع منطقه مطالعاتی در معرض بیابان زایی با ریسک بالا قرار دارد که در صورت عدم توجه، در آیندهای بسیار نزدیک به یک معضل ملی- منطقهای تبدیل شده و عواقب ناگوار آن گریبانگیر تمامی مراکز انسانی، علمی و اقتصادی منطقه نیز خواهد شد.

واژگان کلیدی: اکوژئومورفولوژی، بیابان زایی، مدل سازی، کویر حاج علی قلی.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

1 فصل اول:. مقدمه

1-1 کلیات.. 1

1-1-1………………………………………………………………………….. شرح و بیان مساله پژوهشی.. 1

1-1-2………………………………………………………………………………………… اهمیت و ارزش تحقیق.. 3

1-1-3………………………………………………………………………………………… کاربرد نتایج تحقیق.. 3

1-1-4……………………………………………………………………………………………………………. اهداف تحقیق.. 4

1-1-5……………………………………………………………………….. فرضیه‌ها و سوال های تحقیق.. 4

1-2 پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق.. 5

1-2-1………………………………………………………………………….. جمع بندی از بررسی منابع.. 12