دانشگاه یزد

دانشکده علوم انسانی

گروه جغرافیا

 

پایان نامه

برای دریافت درجه کارشناسی ارشد

جغرافیا و برنامه ریزی شهری

 

 

مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی

(نمونه: شهر سمیرم)

 

 

استاد راهنما:

دکتر محمد حسین سرایی

 

استاد مشاور:

دکتر رضا مستوفی الممالکی

 

آذر ماه 1392

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                   صفحه    

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1                                                                         

فصل اول – طرح تحقیق

1-1 بیان مسئله ……………………………………………………………………………………………………………………………………….4

1-2 اهمیت و ارزش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..5

1-3  پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………8

1-4 اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..12

1-4-1 هدف کلی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..13

1-4-2 اهدف جزیی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….13

1-5  سؤالات پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………………………. 13

1-6 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………..13

1-7 کاربرد نتایج تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….14

1-8  مشکلات…………………………………………………………………………………………………………………………………………..14

فصل دوم – مبانی نظری تحقیق

2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….18

2-2 تعاریف……………………………………………………………………………………………………………………………………………..18

2-2-1 خطر……………………………………………………………………………………………………………………………………………18

2-2-2 مخاطرات طبیعی……………………………………………………………………………………………………………………….19

2-2-3بحران………………………………………………………………………………………………………………………………………….19

2-2-4مدیریت بحران……………………………………………………………………………………………………………………………20

2-2-5واکنش بحران…………………………………………………………………………………………………………………………….20

2-2-6پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران…………………………………………………………………………………………20

2-2-6-1پایگاه‌های ویژه………………………………………………………………………………………………………………….20

2-2-6-2 پایگاه های چندمنظوره……………………………………………………………………………………………………20

2-2-7مکان یابی………………………………………………………………………………………………………………………………21

2-2-8 تقسیم بندی کلی بحران ها………………………………………………………………………………………………..21

2-2-9 ارزیابی بحران………………………………………………………………………………………………………………………23

2-2-10 جنبه های اجتماعی و مشارکت در ریسک………………………………………………………………………24

2-2-11 هدف از ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران……………………………………………………….26

2-2-12 کارکرد های پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………….27

2-2-13 مدیریت و کارکنان پایگاه های چند منظوره………………………………………………………………….27

2-2-14 سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)…………………………………………………………………………………28

2-3 پویش تاریخی مکان یابی………………………………………………………………………………………………………29

2-4 نظریه های مکان یابی……………………………………………………………………………………………………………29

2-4-1 نظریه ی وان تونن……………………………………………………………………………………………………………30

2-4-2 نظریه مکان یابی بر مبنای مسائل زیست محیطی………………………………………………………….30

2-4-3 تئوری آکتور…………………………………………………………………………………………………………………….30

2-5 کاربرد مدل در جغرافیا………………………………………………………………………………………………………..31

2-6 مدل های مکان یابی……………………………………………………………………………………………………………32

2-6-1 مدل منطق بولین……………………………………………………………………………………………………………33

2-6-2 مدل همپوشانی شاخص ها…………………………………………………………………………………………….33

2-6-3 مدل منطق فازی……………………………………………………………………………………………………………34

2-6-4 مدل احتمالی بیزین………………………………………………………………………………………………………34

2-6-5 مدل های وزن دهی به معیارها…………………………………………………………………………………….35

2-6-6 مدل سطح جاذبه………………………………………………………………………………………………………….35

2-6-7 مدل های روی هم گذاری و ترکیب لایه های اطلاعاتی با هم دیگر……………………………..36

2-6-8 مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) …………………………………………………………………….38

2-6-9 مدل مکانیابی تخصیص…………………………………………………………………………………………………….38

2-7 شاخص های مکان یابی………………………………………………………………………………………………………..39

2-7-1 ماتریس سازگاری…………………………………………………………………………………………………………….39

2-7-2 ماتریس ظرفیت……………………………………………………………………………………………………………….40

2-7-3 ماتریس مطلوبیت…………………………………………………………………………………………………………….40

2-7-4 ماتریس وابستگی…………………………………………………………………………………………………………….40

2-8 توابع GIS…………………………………………………………………………………………………………………………….41

2-8-1 توابع پیوستگی………………………………………………………………………………………………………………..41

2-8-2 عملیات همسایگی…………………………………………………………………………………………………………..42

2-8-3 پلیگون های تیسن………………………………………………………………………………………………………….42

2-9 کاربرد GIS در مدیریت بحران……………………………………………………………………………………………43

2-10 مکان گزینی به روش GIS ……………………………………………………………………………………………..43

2-11 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………….44

 

فصل سوم : روش شناسی و ویژگی‌های جغرافیایی

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………..46

3-2  سؤالات پژوهشی ……………………………………………………………………………………………………………..47

3-3  متغیر‌های استفاده شده……………………………………………………………………………………………………47

3-4 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..48

3-4-1  اصول فرآیند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………………………..49

3-4-2  مزایای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی………………………………………………………………………..49

3-4-3  مراحل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………………………….51

3-4-3-1  برپایی یک ساختار و قالب درختی و رده‌ای…………………………………………………………….51

3-4-3-2  تبیین ضریب اهمیت معیارها و زیر معیارها از طریق مقایسه زوجی…………………….51

3-4-3-3  عملیات وزن دهی معیارها………………………………………………………………………………………..52

3-4-3-4  برقراری سازگاری در قضاوت ها………………………………………………………………………………..54

3-5  نرم افزار Expert choice……………………………………………………………………………………………….54

3-6  معرفی قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………….55

3-6-1  ویژگی‌های جغرافیای طبیعی…………………………………………………………………………………………55

3-6-1- 1  وضعیت آب و هوای شهر سمیرم……………………………………………………………………………..55

3-6-1- 2  منابع آب و نحوهتأمین آن برای شهر……………………………………………………………………….56

3-6-1-2- 1  آبهای زیر زمینی…………………………………………………………………………………………………..56

3-6-1-2- 2  آبهای سطحی……………………………………………………………………………………………………….57

3-6-1- 3  توپوگرافی و ژئومورفولوژی شهرستان……………………………………………………………………….57

3-6-1-3- 1 زمین شناسی وضعیت لرزه خیزی در شهرستا……………………………………………………..58

3-6-1-3-2 مهمترین گسل‌های شهرستان سمیرم…………………………………………………………………..60

3-6-1-3-3  زمین‌لرزه‌های ثبت شده ………………………………………………………………………………………61

3-6-1-4 پوشش گیاهی منطقه…………………………………………………………………………………………………62

3-6-2 حدود و وسعت شهر سمیرم…………………………………………………………………………………………….62

3-6-3  ویژگی های جغرافیای انسانی…………………………………………………………………………………………63

3-6- 3-1  جغرافیای تاریخی………………………………………………………………………………………………………63

3-6-3-1-1 پیشینه تاریخی……………………………………………………………………………………………………….63

3-6-3-1- 2  وجه تسمیه…………………………………………………………………………………………………………..64

3-6-3- 2  ترکیب قومی و زبان مردم سمیرم…………………………. ………………………………………………..65

3-6-3- 3  تحولات جمعیتی شهرستان………………………………………………………………………………………65

3-6-3-3-1 ترکیب جنسی جمعیت……………………………………………………………………………………………66

3-6-3-3-2 توزیع جمعیت شاغل در شهر سمیرم سال 1390……………………………………………….67

3-6-3-4  بخش های عمده اقتصادی شهرستان…………………………………………………………………………67

3-6-3-4-1 کشاورزی………………………………………………………………………………………………………………….67

3-6-3-4-2  خدمات……………………………………………………………………………………………………………………68

3-6-3-4-3  صنعت……………………………………………………………………………………………………………………..69

3-6-3-4-4  معادن………………………………………………………………………………………………………………………69

3-7 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………..69

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل اطلاعات جهت مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

4-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………72

4-2 معرفی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………………….72

4-3 شناسایی معیارهای مؤثر در مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران…………………….73

4-3-1 معیار سازگاری…………………………………………………………………………………………………………………….75

4-3-1-1 کاربری مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..76

4-3-1-2 بیمارستان……………………………………………………………………………………………………………………….78

4-3-1-3 فضای سبز………………………………………………………………………………………………………………………80

4-3-1-4 کاربری فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………..81

4-3-1-5 کاربری ورزشی……………………………………………………………………………………………………………….82

4-3-1-6 آتش نشانی……………………………………………………………………………………………………………………..82

4-3-1-7 آموزشی…………………………………………………………………………………………………………………………..84

4-3-2 معرفی زیرمعیارهای ناسازگار………………………………………………………………………………………………85

4-3-2-1 جایگاه توزیع بنزین و گاز……………………………………………………………………………………………….85

4-3-3 معیار دسترسی………………………………………………………………………………………………………………………..85

4-3-4 تراکم جمعیت…………………………………………………………………………………………………………………………87

4-3-5 مساحت کاربری……………………………………………………………………………………………………………………..88

4-3-6 گسل………………………………………………………………………………………………………………………………………88

4-4 معرفی سایر پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران……………………………………………………………………..90

4-4-1 هلال احمر……………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-4-2 داروخانه…………………………………………………………………………………………………………………………………92

4-4-3 مرکز پلیس……………………………………………………………………………………………………………………………92

4-5 آماد ه سازی لایه‌های اطلاعاتی………………………………………………………………………………………………..93

4-6 وزن دهی به معیارها و زیر معیارها در مدل AHP…………………………………………………………………94

4-7  تشکیل ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….95

4-8 تلفیق AHP با سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS) …………………………………………………………….100

4-9 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………..101

فصل پنجم : پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..104

5-2 پاسخ به سؤالات پژوهشی………………………………………………………………………………………………………104

5-3 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..106

5-4 پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………..111

ضمائم…………………………………………………………………………………………………………………………………………….113

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………….119

 

 

فهرست جداول

           عنوان                                                                                                               صفحه                                                                                                                                    

جدول 3-1 معیارها و ضوابط مکان یابی مراکز امداد رسانی…………………………………………………………………48

جدول 3-2  طیف درجه بندی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………..52

جدول 3-3 محاسبه وزن ها در روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………..53

جدول 3-4 شاخص تصادفی بودن (R.I) ……………………………………………………………………………………………..54

جدول 3-5 نسبت جنسی در شهر سمیرم (1385 – 1335) …………………………………………………………..66

جدول 3-6 توزیع جمعیت شاغل در بخش‌های مختلف اقتصادی در شهر سمیرم سال 1390……….67

جدول 4-1 شعاع دسترسی به تجهیزات مدیریت بحران……………………………………………………………………….73

جدول 4-2 معیارها و ضوابط مکان یابی مراکز امداد رسانی…………………………………………………………………..74

جدول 4-3 ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه های مدیریت بحران………………………95

جدول 4-4 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری سازگار……………………………………………97

جدول 4-5 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری ناسازگار…………………………………………98

جدول 4-6 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار دسترسی ………………………………………………….98

 

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                                              صفحه

نقشه 4-1 پراکندگی کاربری مسکونی در شهر سمیرم…………………………………………………………………64

نقشه 4-2 پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم……………………………………………………….66

نقشه 4-3 طبقه بندی خیابان ها در شهر سمیرم…………………………………………………………………………77

نقشه 4-4 طبقه بندی انواع تراکم ها در شهر سمیرم…………………………………………………………………..79

نقشه 4-5 مکان های پیشنهادی برای پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم……….92

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                 صفحه

نمودار 4-1 نمودار سلسله مراتبی پارامترهای قابل بررسی جهت مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………75

نمودار 4-2 وزن نسبی معیارهای مکان یابی پایگاه هایپشتیبانی مدیریت بحران…………………………………96

نمودار 4-3 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های سازگار……………………………………………………………97

نمودار 4-4 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های ناسازگار…………………………………………………………98

نمودار 4-5 وزن نسبی زیر معیارهای معیار دسترسی …………………………………………………………………………..99

نمودار 4-6 وزن نهایی عناصر مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………….99

 

مقدمه

بلایای طبیعی همواره به عنوان پدیده ای طبیعی در طول حیات کره زمین وجود داشته و خواهند داشت. وقوع بلایای طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان و غیره در اغلب موارد اثرات مخربی بر سکونتگاه‌های انسانی و تلفات سنگینی بر ساکنان آن‌ها گذاشته‌اند. ساختمان‌ها و زیرساخت‌های این گونه مناطق را نابود ساخته و پیامدهای ناگوار اقتصادی و اجتماعی بر شهرها و کشورها تحمیل کرده است. با وجود پیشرفت­های علمی فراوان، هنوز بشر قادر به جلوگیری و مقاومت در برابر این رخدادهای طبیعی نیست (قنواتی و همکاران، 1388: 16).  مدیریت بلایای طبیعی و توسعه پایدار، امروزه به عنوان موضوعی یکپارچه در نظر گرفته می­شود. با توجه به محدود بودن منابع، توسعه واقعی بدون یکپارچگی با برنامه های کاهش بلایای طبیعی امکان پذیر نخواهد بود(هادیزاده، 1386: 29). زلزله بعنوان یک پدیده طبیعی به خودی خود نتایج نامطلوبی در پی ندارد. آنچه از این پدیده یک فاجعه می‌سازد، عدم پیشگیری از تأثیر و عدم آمادگی جهت مقابله با عواقب آن است. بنابراین، یکی از ضروری‌ترین اقدامات به کارگیری “اصول مدیریت بحران” است(شادی طلب،124:1371). اقدامات مدیریت بحران را می‌توان در سه بخش  1- پیشگیری 2- واکنش 3- بازسازی خلاصه کرد(درابک، 1383: 190) از همین رو عنوان مهم‌ترین بحث در استراتژی کاهش اثرات زلزله است(مک نامارا،689:1387). پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران به ویژه در شرایط بحرانی نقش بسیار مهمی را در سازماندهی و مدیریت بحران بر عهده دارند، لذا لازم است که با بررسی دقیق و مطالعه ای جامع، مکانی مناسب برای احداث این نوع از کاربری ها در سطح شهر سمیرم انتخاب گردد تا در جهت ارتقاء کارآمدی و بهره برداری از آن مؤثر واقع شود. در پهنه بندی خطر زمین لرزه در ایران، شهر سمیرم یکی از شهرهای ایران است که در جایگاه پهنه بندی با خطر نسبی بالایی قرار دارد. گسل شمال غربی – جنوب شرقی سمیرم در مجاورت بلافصل شهر قرار گرفته و در مناطقی نیز، شهر در امتداد این گسل بنا شده است(طرح جامع شهر سمیرم، 1379: 20).

هدف این پژوهش انتخاب مناسب ترین مکان جهت استقرار پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در سطح شهر سمیرم می باشد.

فصل اول این مجموعه شامل طرح تحقیق می باشد. در این فصل به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، سؤالات پژوهشی، پیشینه و مشکلات و محدودیت های تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم مفاهیم و مبانی نظری موضوع ذکر شده است. در فصل سوم روش تحقیق استفاده شده در پژوهش و معرفی قلمرو پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم ضمن تجزیه و تحلیل و معرفی معیارهای مؤثر در مکان یابی این پایگاه‌ها به مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم پرداخته شد و در نهایت در فصل پنجم پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات صورت گرفته است.

 برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید