دانشکده علوم انسانی و اجتماعی

 

پایان­ نامه­ ی دوره­ی دکتری در رشته­ ی جامعه­ شناسی مسائل اجتماعی ایران

 

 

موضوع:

جنسیت و شهروندی در تهران: مطالعه­ ی جامعه­ شناختی تفاوت­های جنسیتی در حق به شهر

 

استاد راهنما:

دکتر محمود شارع­پور

 

 

استاد مشاور:

دکتر مریم رفعت جاه

 

 

اسفند ماه 1393

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

حق به شهر لوفور شامل دو مولفه­ی اختصاص دادن شهر به خود یا استفاده از شهر و مشارکت در شهر است و با ارائه­ی نقد مارکسیستی از نابرابری شهری، این مساله را مطرح می­کند که فضای شهری در راستای تحقق خواسته­های نظام سرمایه­داری، طبقه­ی حاکم و بدون توجه به نیازهای طبقات فرودست ساخته شده است. در این پژوهش، با توجه به اهمیتی که فرد و ادراک او از فضا و کنش­های فضایی در نظریه­ی لوفور دارد و با تکیه بر مفهوم فضای ادراک شده که به ادراک کنشگران اجتماعی نسبت به امر شهری اشاره می­کند، نسبت به سنجش میزان تحقق حق به شهر اقدام شده است. از طرفی، شهر، هم در موجودیت فیزیکی و هم در موجودیت اجتماعی تعلق کمتری به زنان دارد و کمتر مناسب مشارکت زنان در فراگردهای جاری در آن شناخته شده است. این مساله به کاهش تحرک زنان در شهر، انحصار فضاها به مردان، نادیده گرفته شدن جسم زنانه در طراحی شهری و… انجامیده است که سبب عدم بهره­مندی زنان از حق به شهر به اندازه­ی مردان شده است.  این نوشتار با استفاده از چهارچوب نظری ارائه شده توسط هانری لوفور و عملیاتی کردن ایده­ی حق به شهر او، تلاش می­کند در کنار به آزمون گذاشتن نظریه در بستر شهروندی تهران، تفاوت­های جنسیتی موجود را نیز در بهره­مندی از ادراک حق به شهر آشکار کند و نشان دهد که فرایندهای زندگی روزمره­ی زنان در شهر به دلیل بهره­مند نشدن آنان از حقوق خود دچار اختلال شده است. جمعیت مورد مطالعه 879 نفر از زنان و مردان ساکن شهر تهران هستند که با استفاده از تکنیک نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای انتخاب شده­اند. پس از گردآوری داده­ها با روش پیمایش، در ابتدا ارتباط مفهوم حق به شهر با شش متغیر تبیین­کننده­ی آن یعنی، سرزندگی، کنترل فضا، سهم فضایی، تولید فضا، ساماندهی شهری و تصمیم­گیری در شهر با استفاده از رگرسیون چندمتغیره سنجیده شده و سپس تفاوت­های اساسی حق به شهر میان پاسخگویان زن و پاسخگویان مرد با استفاده از رگرسیون لجستیک و تحلیل خوشه در نرم­افزار اس­پی­اس­اس نسخه 16 استخراج شده و با استفاده از چهارچوب نظریه­ی حق به شهر لوفور تحلیل شده است. برای سنجش تفاوت­های طبقاتی در بهره­مندی از حق به شهر از سنجش همبستگی برآوردهای این مفهوم با شاخص­های درآمدی و محل زندگی استفاده شد. و برای طبقه­بندی مناطق تهران در خوشه­های مشارکتی براساس سازه­ی مفهومی ارائه شده توسط آرنستاین، از تحلیل خوشه استفاده شده است. از روش کیفی (19 مصاحبه) نیز برای وارسی یافته­های کمی استفاده شده، ضمن این که سازوکارهای جنسیتی ادراک از مولفه­های حق به شهر مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که نظریه­ی حق به شهر و مفهوم­پردازی آن از مولفه­های تاثیرگذار بر ادارک بهره­مندی از حق به شهر در شهر تهران قابل کاربست است و براساس ادعای آن، حق به شهر ماهیتی طبقاتی دارد. اگرچه لوفور در مورد ارتباط میان فضا و بدن در محدوده­ی سنت پدرسالاری مانده است، در این پژوهش معناداری مفهوم جنسیت در بهره­مندی از حق به شهر در تهران، به لحاظ آماری و چه با استفاده از شاخص­های کیفی نشان داده شد.

 

واژگان کلیدی: اختصاص­دهی، جنسیت، حق، شهر، طبقه، فضا، مشارکت.    

 

 

فهرست مطالب

عنوان ……………………………………………………………………………………………………………… صفحه

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2
1-2- بیان مساله……………………………………………………………………………………………………………………………….. 6
1-3- پرسش­های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….. 11
1-4- نوع و حدود پژوهش………………………………………………………………………………………………………………… 13
1-5- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………….. 13
1-6- ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………… 14
فصل دوم: پیشینه پژوهش  
2-1- پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. 18
2-1-1- پیشینه داخلی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………… 18
2-1-2- پیشینه خارجی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………. 27
2-1-3- جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………………………………… 32
فصل سوم: مبانی نظری  
3-1- چهارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………….. 36
3-1-1- حق به شهر: هانری لوفور ………………………………………………………………………………………………………. 36
3-1-2- جغرافیای فمینیست و فمینیسم سوسیالیست………………………………………………………………………………… 43
3-1-3- اقتصاد سیاسی شهر و مصرف: مانوئل کاستلز……………………………………………………………………………… 45
3-1-4- نردبان مشارکت: شری آرنستاین……………………………………………………………………………………………… 47
3-2- معرفی متغیرهای اصلی………………………………………………………………………………………………………………. 49
3-2-1- فضای ادراک شده……………………………………………………………………………………………………………….. 49
3-2-2- حق به شهر …………………………………………………………………………………………………………………………. 51
3-2-2-1- اختصاص­دهی شهر به خود…………………………………………………………………………………………………. 51
3-2-2-1-1- سرزندگی ………………………………………………………………………………………………………………….. 52
3-2-2-1-1-1- احساس امنیت: ناامنی ناشی از فضا……………………………………………………………………………….. 53
3-2-2-1-1-2- امکان تفریح و ماجراجویی…………………………………………………………………………………………. 57
3-2-2-1-1-3- ارتباطات شهری……………………………………………………………………………………………………….. 59
3-2-2-1-2- کنترل و مالکیت…………………………………………………………………………………………………………… 61
3-2-2-1-3- سهم فیزیکی ………………………………………………………………………………………………………………. 64
3-2-2-2- مشارکت در شهر……………………………………………………………………………………………………………… 65
3-2-2-2-1- تصمیم­گیری……………………………………………………………………………………………………………….. 66
3-2-2-2-2- تولید فضا …………………………………………………………………………………………………………………… 67
3-2-2-2-3- سازماندهی و طراحی شهری…………………………………………………………………………………………… 68
3-3- مدل نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….. 70
3-4- جمع­بندی و نتایج مورد انتظار ……………………………………………………………………………………………………. 72
فصل چهارم: روش­شناسی پژوهش  
4-1- روش­شناسی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………… 75
4-2- نوع و سطح متغیرهای اصلی……………………………………………………………………………………………………….. 77
4-2-1- متغیر وابسته…………………………………………………………………………………………………………………………. 77
4-2-2- متغیرهای مستقل…………………………………………………………………………………………………………………… 78
4-3- جمعیت آماری و نمونه­گیری……………………………………………………………………………………………………. 83
4-4- ساخت پرسشنامه و پیش­آزمون ………………………………………………………………………………………………….. 84
4-5- روش تجزیه و تحلیل داده­ها ………………………………………………………………………………………………………. 88
-5- روش تجزیه و تحلیل داده­های کمی ……………………………………………………………………………………………… 88
-5- روش تجزیه و تحلیل داده­های کیفی …………………………………………………………………………………………….. 89
فصل پنجم: یافته­ها  
5-1- مقدمه­ای بر میدان تحقیق: کلان شهر تهران……………………………………………………………………………………. 92
5-1-1- خلاصه­ای از تاریخچه­ی تهران………………………………………………………………………………………………… 92
5-1-2- تاریخچه­ی طبقاتی شدن فضای شهر تهران………………………………………………………………………………… 94
5-1-3- تهران در دوران معاصر………………………………………………………………………………………………………….. 97
5-1-4- شاخص نخست شهری تهران …………………………………………………………………………………………………. 99
5-2- یافته­های کمی ………………………………………………………………………………………………………………………… 101
5-2-1- یافته­های توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………. 102
5-2-1-1- ویژگی­های جمعیت­شناختی و توزیع متغیرهای اصلی در جمعیت نمونه ………………………………………. 102
5-2-2- یافته­های تحلیلی…………………………………………………………………………………………………………………… 107
5-2-2-1- آزمون نظریه­ی حق به شهر…………………………………………………………………………………………………. 107
5-2-2-2- تحلیل رگرسیون چندمتغیره………………………………………………………………………………………………… 110
5-2-2-3- جنسیت و حق به شهر ……………………………………………………………………………………………………….. 114
5-2-2-4- بخت زنان در حق به شهر ………………………………………………………………………………………………….. 114
5-2-2-5- تحلیل رگرسیون لجستیک…………………………………………………………………………………………………. 115
5-2-2-6- شهروندان تهرانی در نردبان مشارکت آرنستاین ……………………………………………………………………… 119
5-2-2-7- تحلیل خوشه: مشارکت زنان ……………………………………………………………………………………………… 120
5-2-2-8- طبقه و حق به شهر ……………………………………………………………………………………………………………. 124
5-3- یافته­های کیفی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 129
5-3-1- نتایج مصاحبه با شهروندان تهرانی …………………………………………………………………………………………… 129
5-3-1-1- حق به شهر و تفاوت­های جنسیتی………………………………………………………………………………………… 129
5-3-1-2- تفاوت­های جنسیتی در عوامل موثر بر اختصاص­دهی شهر به خود……………………………………………… 133
5-3-1-2-1- سرزندگی شهری …………………………………………………………………………………………………………. 133
5-3-1-2-1-1- امنیت …………………………………………………………………………………………………………………….. 133
5-3-1-2-1-2- ارتباطات شهری ………………………………………………………………………………………………………. 135
5-3-1-2-1-3- تفریح در شهر …………………………………………………………………………………………………………. 137
5-3-1-2-2- کنترل و مالکیت فضا ……………………………………………………………………………………………………. 139
5-3-1-2-3- سهم فیزیکی ………………………………………………………………………………………………………………. 140
5-3-1-3- تفاوت­های جنسیتی در عوامل تاثیرگذار بر مشارکت شهری ……………………………………………………. 141
5-3-1-3-1- سازماندهی شهری ……………………………………………………………………………………………………….. 142
5-3-1-3-2- تصمیم­گیری ………………………………………………………………………………………………………………. 143
5-4- یافته­های مشاهده­ای شهر تهران ………………………………………………………………………………………………….. 144
5-4-1- شهر مردانه و سازوکارهای زنانه مدیریت فضا……………………………………………………………………………. 144
5-5- جمع­بندی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 154
فصل ششم: نتیجه­گیری  
6-1- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 157
6-2- وارسی نظریه­ی حق به شهر در تهران …………………………………………………………………………………………… 160
6-3- طبقه و حق به شهر: شهر در خدمت سرمایه …………………………………………………………………………………… 165
6-4- جنسیت و حق به شهر ……………………………………………………………………………………………………………….. 168
6-5- نردبان آرنستاین و سطح مشارکت زنان ……………………………………………………………………………………….. 171
6-7- جمع­بندی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 176
6-8- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………. 180
6-9- دشواری­ها و محدودیت­های پژوهش…………………………………………………………………………………………… 183
منابع 187
پیوست­ها 207
   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست تصاویر

عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

تصویر 3-1- محورهای فضایی در نظریه­ی لوفور ………………………………………………………………………………….. 40
تصویر 3-2- نردبان مشارکت شری آرنستاین ……………………………………………………………………………………….. 48
تصویر 3-3- متغیرهای تاثیرگذار بر اختصاص­دهی شهر به خود ………………………………………………………………. 52
تصویر 3-4- موقعیت جغرافیایی نماد شهر تهران …………………………………………………………………………………… 63
تصویر 3-5- متغیرهای تاثیرگذار بر مشارکت شهری …………………………………………………………………………….. 66
تصویر 3-6- مدل نظری تحقیق برگرفته از لوفور ………………………………………………………………………………….. 71
تصویر 5-1- رشد شهر تهران از سال 1270 تا سال 1375  ………………………………………………………………………. 94
تصویر 5-2- فرمول مهتا برای محاسبه­ی نخست شهری ………………………………………………………………………….. 100
تصویر 5-3- توزیع سطوح تحصیلات در جمعیت نمونه …………………………………………………………………………. 103
تصویر 5-4- نمودار کیوکیو توزیع خطاها …………………………………………………………………………………………… 108
تصویر 5-5- نمودار پراکنش مقادیر استاندارد پیش­بینی شده­ و خطای استاندارد …………………………………………. 110
تصویر 5-6- معادله­ی رگرسیون حق به شهر ………………………………………………………………………………………… 113
تصویر 5-7- معادله­ی رگرسیون لجستیک جنسیت و حق به شهر ……………………………………………………………… 119
تصویر 5-8- خوشه­های طبقاتی در مناطق شهری تهران ………………………………………………………………………….. 127
تصویر 5-9- متغیرهای مورد اشاره­ی زنان در تعریف حق به شهر ……………………………………………………………… 130
تصویر 5-10- متغیرهای مورد اشاره­ی مردان در تعریف حق به شهر …………………………………………………………. 131
تصویر 5-11- گزاره­ی جنسیت­زده در متروی تهران ……………………………………………………………………………… 145
تصویر 5-12- تبلیغات جمعیتی در شهر تهران با حذف نشانه­های زنانه ……………………………………………………… 146
تصویر 5-13- نبود پیاده رو در معابر تهران (خیابان خواجه نظام، منطقه­ی 7) ……………………………………………… 147
تصویر 5-14- پل و اتوبان­سازی در تهران (بزرگراه شهید صدر، منطقه­ی 1)……………………………………………….. 148
تصویر 5-15- نسبت کم مسیرهای پیاده نسبت به مسیرهای سواره در تهران (خیابان پاسداران، منطقه­ی 1)………… 149
تصویر 5-16- شهرهای سواره­محور در مقابل شهرهای پیاده­محور ……………………………………………………………. 149
تصویر 5-17- نصب تابلوهای تبلیغاتی روی پل­های عابرپیاده در تهران که سبب کاهش احساس امنیت در عابران پیاده می­گردد (بزرگراه شهید باقری، منطقه­ی 4)……………………………………………………………………………………. 151
تصویر 5-18- پیاده­روی دسته­جمعی زنان درمعابر شهری تهران ……………………………………………………………….. 152
تصویر 5-19- زنان در اقتصاد غیررسمی (نمونه­ی دستفروشان مترو) …………………………………………………………. 153

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

جدول 2-1- توزیع متغیرهای اصلی تحقیق در پیشینه داخلی و خارجی ……………………………………………………… 32
جدول 3-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ……………………………………………………………… 71
جدول 4-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ……………………………………………………………… 77
جدول 4-2- گویه­های برآورد متغیر وابسته­ی حق به شهر ……………………………………………………………………….. 78
جدول 4-3- گویه­های برآورد متغیر تصمیم­گیری ………………………………………………………………………………… 81
جدول 4-4- گویه­های برآورد متغیر سازماندهی شهری …………………………………………………………………………. 81
جدول 4-5- گویه­های برآورد متغیر تولید فضا …………………………………………………………………………………….. 81
جدول 4-6- گویه­های برآورد متغیر سهم فیزیکی ………………………………………………………………………………… 82
جدول 4-7- گویه­های برآورد متغیر کنترل و مالکیت ……………………………………………………………………………. 82
جدول 4-8- گویه­های برآورد متغیر سرزندگی (در سه بعد تفریح، امنیت و ارتباطات شهری) ……………………….. 83
جدول 4-9- مقادیر آلفای کرونباخ برای تمام متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………… 86
جدول 4-10- نتایج تحلیل عاملی متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………………………… 88
جدول 5-1- جمعیت مناطق 22گانه­ی تهران برحسب جنسیت …………………………………………………………………. 98
جدول 5-2- وضعیت تاهل پاسخگویان برحسب جنسیت ……………………………………………………………………….. 103
جدول 5-3- وضعیت اشتغال پاسخگویان برحسب جنسیت ……………………………………………………………………… 103
جدول 5-4- وضعیت تحصیلات پاسخگویان برحسب جنسیت ………………………………………………………………… 104
جدول 5-5- آماره­های توصیفی درآمد ماهیانه فردی و درآمد ماهیانه­ی خانوار ………………………………………….. 104
جدول 5-6- آماره­های توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق ………………………………………………………………………… 105
جدول 5-7- آزمون کولموگروف اسمیرنف متغیر وابسته ………………………………………………………………………. 107
جدول 5-8- خلاصله مدل رگرسیون چندمتغیره ……………………………………………………………………………………. 111
جدول 5-9- آزمون معناداری مدل رگرسیونی …………………………………………………………………………………….. 111
جدول 5-10- ضرایب رگرسیونی حق به شهر ………………………………………………………………………………………. 111
جدول 5-11- ارزیابی مدل رگرسیون لجستیک با آزمون اوم­نی­بوس ………………………………………………………… 116
جدول 5-12- ارزیابی تبیین واریانس متغیر وابسته …………………………………………………………………………………. 116
جدول 5-13- نکویی برازش مدل با آماره هوسمر لمشو ………………………………………………………………………… 117
جدول 5-14- جدول طبقه­بندی رگرسیون لجستیک ……………………………………………………………………………… 117
جدول 5-15- متغیرهای باقی­مانده در معادله­ی رگرسیون لجستیک ………………………………………………………….. 118
جدول 5-16- بررسی نرمال بودن توزیع مشارکت شهری ………………………………………………………………………. 120
جدول 5-17- جدول آنوا ………………………………………………………………………………………………………………… 121
جدول 5-18- درصد مشارکت زنان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین…………………………………………… 121
جدول 5-19- درصد مشارکت مردان براساس سطوح مشارکت شری آرنستاین ………………………………………….. 122
جدول 5-20- متغیرهای باقیمانده در معادله­ی رگرسیون لجستیک متغیرهای اختصاص­دهی شهر به خود …………. 122
جدول 5-21- درصد مشارکت شهروندان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین صرف­نظر از جنسیت ………. 123
جدول 5-22- جدول آنوای تحلیل خوشه طبقات براساس حق به شهر ………………………………………………………. 126
جدول 5-23- عضویت نمونه­ها در خوشه­های طبقاتی سه­گانه …………………………………………………………………. 126
جدول 5-24- مناطق شهرداری تهران در خوشه­های طبقاتی سه­گانه …………………………………………………………. 126
جدول 5-25- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد خانوار) ……………………………………………………… 128
جدول 5-26- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد فردی) ………………………………………………………. 128
جدول 5-27-جواب­های پاسخگویان به پرسش «حق شهروندان در شهر چسیت؟» ………………………………………. 130
جدول 5-28- جواب­های پاسخگویان به پرسش «برابری جنسیتی در حق به شهر وجود دارد؟» ……………………… 131
جدول 5-29- جواب­های پاسخگویان به پرسش «چگونه حق زنان به شهر قابل تحقق است؟»………………………… 132

 

 

1-1- مقدمه

شهر مجموعه­ای از فضاهاست. فضاهایی که یکی از وجوه تمایز محیط شهری با محیط غیرشهری (روستایی، طبیعی، دست نخورده و واژگان دیگری که می­توان در مقابل شهر قرار داد) است. فضا مفهومی ادراکی[1] است. ادراک از فضا را نمی­توان به عنوان عنصری یکپارچه در نظر گرفت که در تمامی افراد یکسان است. یک فضای واحد می­تواند بسته به سن، جنسیت، قومیت، طبقه­ی اجتماعی و متغیرهای دیگر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیت­­شناختی به اشکال متفاوتی ادراک شود.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید

 
موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...